– लाेक नारायण सुवेदी
वैज्ञानिक साम्यवादी कार्ल मार्क्सका अनन्य मित्र तथा मार्क्सबादका सह-प्रबर्तक फेडरिख एंगेल्सको आजकै दिन २८ नाेभेम्बर १८२० मा जन्म भएकाे थियाे । कार्ल मार्क्स पछि विश्वका आधुनिक सर्वहारा वर्गका श्रेष्ठ दार्शनिक एवं चिन्तक हुन् फ्रेडरिक एंगेल्स । मार्क्स र एंगेल्स दुवैले एउटा अभिन्न उच्च आदर्श – सबै किसिमका दुःखकष्टबाट मानब समाजकाे मुक्ति, प्रगति र प्रतिष्ठका निम्तिआफ्नो सम्पूर्ण चेतनशील जीवन समर्पण गरे । उनीहरूकाे अप्रतिम मित्रता इर्ष्यालाग्दाे र बिश्व प्रसिध्द छ ।
हुन पनि फेडरिख एंगेल्स कार्ल मार्क्सका अपूर्ब सहयोगी मित्र र मार्क्सको निधनपछि उनको मार्क्सवादी सिद्धान्तलाई पूर्णता दिने एक समर्पित र सच्चा दार्शनिक हुन् । कार्ल मार्क्स र फ्रेडरिक एंगेल्सको नाम सँगसँगै उच्चारण गर्ने गरिएकाे कारण पनि यही नै हाे । दुबै मार्क्सवादका प्रर्वतक पनि मानिन्छन् । सन् १८४८ मा दुवै मिलेर कम्युनिस्ट घाेषणापत्र तयार गरे । त्यही कम्युनिष्ट घोषणापत्र नै बिश्व सर्बहारा शिविरको सबैभन्दा ठूलो दार्शनिक हतियार बन्न पुग्यो र निरन्तर बनिरहेकाे छ ।
बिश्वमा एंगेल्सकाे याेगदानकाे कुरा गर्दा सन् १८४५ मा मजदुर वर्गको अवस्था र सन् १८४६ मा पवित्र परिवार र जर्मन विचारधारा नामक ग्रन्थहरूका रचनाकार भएका थिए एंगेल्स । उनले सन् १८४७ मा कम्युनिस्ट लिगको कार्यक्रमको मस्यौदा र सन् १८४८ मा कार्ल मार्क्ससँग मिलेर कम्युनिस्ट घोषणापत्र जस्ताे युगान्तकारी ग्रन्थहरूको रचना गरेर कम्युनिस्ट दर्शनकाे आधारशिला स्थापित गरेका थिए ।
सन् १८६४ मा कम्युनिस्ट इन्टरनेशनलको स्थापनामा कार्ल मार्क्सका सहयोगी, तात्कालीन जर्मन पूँजीवादले मार्क्सवादमाथि गरेको हमलाको प्रतिउत्तरमा ड्यूहरिङ्ग मतखण्डन, लुडविक फायरवाख र वालसक्रिय दर्शनकाे अन्त्य, परिवार, नीजि सम्पत्ति र राज्यको उत्पत्ति जस्ता विश्वविख्यात पुस्तकका लेखक उनै एंगेल्स थिए । उनको दार्शनिक चिन्तनको क्रान्तिबाटै वास्तबमा मार्क्सवाद स्थापित भयो ।
संसार प्रसिद्ध पूँजीको रचना गर्न कार्ल मार्क्सलाई अभूतपूर्ण सहयोग उनैले एंगेल्सले गरेका हुन् । दर्शनशास्त्रलाई अतितका असंख्य धारा प्रणालीहरूबाट मुक्त पारेर दर्शनको आधारभूत प्रश्नमा दर्शन पनि वर्गीय हुन्छ भन्ने मान्यतालाई स्थापित गर्न एंगेल्सको अत्यन्तै ठूलाे योगदान रहेकाे छ । सन् १८८९ मा दोश्रो इन्टरनेशनलको स्थापना गरेर मार्क्सवादलाई समृद्ध बनाउने काममा उनै फ्रेडरिक एंगल्सको सम्पूर्ण योगदान रहेको छ ।
वास्तबमा यसरी बिश्वकै आधुनिक मजदुर वर्गको मुक्तिको बाटो देखाई दिने एक महान चिन्तक थिए उनी । एंगेल्स कार्ल मार्क्सका एक सच्चा साथी थिए । सन् १८८३ मा मार्क्सको निधन भएपछि पूँजीको तेस्रो खण्ड एंगेल्सले नै प्रकाशित गरेका थिए । मार्क्सबादका मर्मज्ञ र उन्नयनकर्ता दार्शनिक एंगेल्सका रचनाहरू बर्तमाान बिश्वकाे स्थिति र गतिकाे अध्ययन र संघर्षका लागि उत्तिकै मननयाेग्य रहेका छन् ।
बिश्वको युगीन पदचापलाई एक्स-रे र ‘एमआरआई’ गर्न र कालभेदी बाटो देखाउन सक्ने बिश्वका कालजयी ब्यक्तित्व कार्ल मार्क्स र सहयोद्धा फेडरिख एंगेल्स मन, बचन र कर्मले एकाकार भएका बिश्व ब्यक्तित्व हुन् । ती अभिन्न ब्यक्तित्वमध्ये एक एंगेल्सको ५ अगस्ट १८९५ का दिन देहाबसान भएको थियो । मार्क्सको देहावसान(१४ मार्च १८८३)पछि बिश्वमा मार्क्सबादको रक्षा र बिकास गर्ने अभूतपूर्ब जिम्मेवारी एंगेल्सले नै कुशलतापूर्बक सम्हालेका थिए ।
