–निमकान्त पाण्डे
कम्युनिस्ट सिद्धान्त र आदर्शको नाममा लामो समयदेखि राजनीति गर्दै आएका नेपाली नेतामध्येका एक हुन्, माधवकुमार नेपाल । नेपाली कम्युनिस्ट इतिहासको चर्चा गर्दा नछुट्ने पात्र पनि हुन् उनी । तर, त्यसरी चर्चा हुनुमा उनको योगदानभन्दा बढी विवादास्पद निर्णय र कामको मुख्य भूमिका छ । कुनै बेला नेकपा एमालेको महासचिवको रुपमा नेपालको बलियो कम्युनिस्ट पार्टीको नेतृत्व गरेका उनी पूर्वप्रधानमन्त्री पनि हुन् । तर, नेपाल आफ्नै विवादास्पद कामका कारण सधैं आलोचनाको केन्द्रमा रहे । हाल नेकपा एकीकृत समाजवादी पार्टीका अध्यक्ष रहेका उनै नेपाल आफ्नै विगतका गल्तीलाई स्वीकार्ने र सुधार्नेतर्फ भन्दा ठीक गरेको भन्दै आत्मरतिमा रमाउने बाटोमा अग्रसर देखिएका छन् ।
नेकपा एस अर्को कम्युनिस्ट पार्टी एमालेबाट विभाजन भएको दल हो । तत्कालीन एमाले र माओवादी केन्द्रबीच एकता भएर नेकपा बनेको थियो । तर, यो एकता लामो समय टिक्न सकेन । पार्टी अध्यक्षद्वय केपी शर्मा ओली र पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डबीचको विवादका कारण नेकपा टुक्रिएन मात्रै यसले पुरानो एमालेलाई पनि असर पा¥यो । पार्टीका वरिष्ठ नेताहरु नेपाल, झलनाथ खनाललगायतले एमाले विभाजन गरेर नेकपा एस नै गठन गरे । यसका अध्यक्ष नेपालले अहिले एमालेबाट विद्रोह गरेर नयाँ पार्टी बनाउनु औचित्यपूर्ण भएको जिकिर गरेका छन् । पार्टीको पोलिटब्युरो बैठकमा उनले आफूहरूले विद्रोह नगरेको भए एमाले अध्यक्ष केपी ओलीले देशको संविधान, संघीयता र संसद् समाप्त पारिसकेको हुने विश्लेषण गरेका छन् ।
तर, नेकपा एसको औचित्य नरहेको सन्देश जनताले गत प्रतिनिधि तथा प्रदेशसभा चुनावमा नै दिइसकेका छन् । कांग्रेस, नेकपा माओवादी केन्द्र लगायत दलसँग गठबन्धन गरेर चुनावमा गए पनि नेकपा एसले जम्मा १० सिट मात्र जित्न सक्यो । राष्ट्रिय दल बन्नका लागि आवश्यक समानुपातिक मत पनि प्राप्त गर्न सकेन । नेकपा एस अहिले ठूलो संकटमा परेको छ र यसका केही नेताहरु एमालेमै फर्किने तयारीमा लागेका छन् । तर, नेपाल भने अहिले पनि आफ्नो विभाजनको कदमलाई पुष्टि गर्ने प्रयासमा नै लागेका छन् ।
नेपालको कम्युनिस्ट पार्टीको इतिहासमा टुटफुटको श्रृंखला सुरुवातदेखि नै देखिँदै आएको छ । यसका कारण पनि क्रान्तिकारी कम्युनिस्ट आन्दोलनको उद्देश्य प्राप्ति हुन सकेको छैन । मुलुकमा जनआन्दोलनपछि प्रजातन्त्रको बहालीसँगै एमाले सबैभन्दा ठूलो कम्युनिस्ट दलको रुपमा उदाएको थियो । त्यतिबेला मदन भण्डारी, मनमोहन अधिकारीसँगै, वामदेव गौतम, माधवकुमार नेपाल, केपी शर्मा ओली, झलनाथ खनाल लगायत नेताहरु पार्टीको प्रमुख नेताहरुमा थिए । तर, ५० को दशकमा महाकाली सन्धिका कारण एमालेमा विभाजन आयो । भारतसँग महाकाली सन्धि गर्नु राष्ट्रघात भएको भन्दै वामदेव गौतम लगायत नेताले विद्रोह गरेका थिए । तर, त्यतिबेला नेपालले महाकाली सन्धि गरेपछि त्यसका विरुद्धमा उभिने नेताहरुलाई पार्टीबाट निस्कासन नै गरेका थिए । फलस्वरुप गौतमको नेतत्वमा एमालेको ठूलो समूह अर्को पार्टी गठन गर्न बाध्य भएको थियो । त्यतिबेला सन्धिको पक्षमा रहेका ओलीले पनि हाल आएर उक्त सन्धि गलत भएको स्वीकारिसकेका छन् ।
महाकाली सन्धि गर्नु र पार्टीका अध्यक्ष केपी ओली प्रधानमन्त्री रहेका बखत विपक्षी दलका नेतालाई सहयोग पुग्ने गरी पार्टी विभाजन गर्नु दुवै काम माधव नेपाल कसैबाट निर्देशित भएरै गरेका राष्ट्रघात र जनघातका दुष्कर्महरु हुन् । दुवै काममा उनी विदेशीको प्रयोगमा आएका पात्र हुन् भन्ने स्पष्ट हुन्छ । जीवनभर कम्युनिस्ट सिद्धान्तलाई बोकेर हिँडेका र पार्टी तथा सरकारको शक्तिशाली पदमा पुगे पनि नेपालले कहिले पनि गरिब, श्रमिक, किसान जस्ता वास्तविक सर्वहाराका लागि भने उल्लेखनीय काम गर्न सकेका देखिँदैनन् । बरु विदेशीको इसारामा पार्टीका नेताहरुलाई निस्कासन र पार्टी विभाजनजस्ता गतिविधिमार्फत कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई बद्नाम बनाउने प्रयास गरेका छन् । त्यसैले पनि पछिल्लो समय नेपाल नेपाली राजनीतिबाट किनारा लाग्दै गएका छन् । उनको पार्टीलाई, प्रतिबद्धतालाई जनताले अब मन पराउन छाडेका छन् । नेकपा एस आगामी चुनावसम्म अन्य कम्युनिस्ट दल वा गठबन्धनमा एकताबद्ध नभएमा इतिहासको गर्तमा विलीन हुने संघारमा पुगिसकेको छ । यसले एउटा पार्टी अन्त्य त होला, त्योभन्दा बढी कम्युनिस्ट दलप्रति आस्था राखेका थोरै मात्र कार्यकर्तालाई पनि पश्चाताप हुनेछ र त्यसको दोषी नेपाललाई नै हुनेछ । नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई कमजोर बनाउन, विकासलाई अवरुद्ध पार्न, देशलाई विदेशीको इसारामा अघि बढाउन काम गरेको आरोपबाट उनी मुक्त हुन पाउनेछैनन् । यसले राजनीतिक जीवनको उत्तराद्र्धमा पुगेका नेपालको जीवनमा कहिल्यै नमेटिने धब्बा पनि लाग्नेछ । त्यसकारण कमरेड ! आफ्नो गल्तीलाई स्वीकार्ने र आत्मसमीक्षा गर्न हो कि ! जनधारणा साप्ताहिक