-निमकान्त पाण्डे
इजरायलमा कृषि पढ्न गएका कञ्चनपुरका विपिन जोशीलाई दुई वर्षअघि हमासले अपहरण गरेको थियो । हमासले बन्धकहरु सार्वजनिक गर्ने क्रममा विपिन जीवित नभएको पुष्टि गरेको छ । इजरायली आक्रमणमा परी विपिनको मृत्यु भएको हमासको दाबी छ भने इजरायलले युद्ध सुरु भएको केही महिनामै हमासबाट विपिनको हत्या भएको दाबी गरेको छ । यो घटनाबाट नेपालले भने एक होनहार युवालाई गुमाएको छ ।
विपिनको हत्या नेपालको इतिहासमा एक दुखद घटना हो, जसले देशको सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक अवस्थालाई गहिरो रूपमा झल्काउँछ । एक सामान्य नेपाली युवा, जो वैदेशिक रोजगारीका लागि इजरायल गएका थिए, इजरायल र हमासबीचको युद्धमा मारिए । उनको मृत्युले नेपालमा विद्यमान बेरोजगारी, आर्थिक असमानता र युवा पलायनको गम्भीर समस्यालाई उजागर गरेको छ । यो घटनाले नेपालका शासकहरूलाई देशलाई आत्मनिर्भर बनाउन, रोजगारीका अवसर सिर्जना गर्न र युवाहरूलाई स्वदेशमै रोक्न ठोस कदम चाल्नुपर्ने पाठ पनि सिकाएको छ ।
नेपालमा लाखौं युवा बेरोजगारी र गरिबीका कारण खाडी मुलुक, मलेसिया, दक्षिण कोरिया र इजरायलजस्ता देशमा वैदेशिक रोजगारीका लागि जान बाध्य छन् । तथ्यांकअनुसार, वार्षिक करिब चार लाख युवा विदेशिन्छन् र उनीहरूले पठाएको रेमिट्यान्सले नेपालको अर्थतन्त्रको ठूलो हिस्सा धान्छ । तर यो रेमिट्यान्समुखी अर्थतन्त्रले देशलाई दीर्घकालीन रूपमा आत्मनिर्भर बनाउन सक्दैन । विपिनजस्ता युवाले जोखिमपूर्ण देशहरूमा गएर काम गर्नुपर्ने बाध्यता र त्यसबाट हुने मानवीय क्षतिले शासकमाथि गम्भीर प्रश्न उठाउँछ— हामीले हाम्रा युवालाई स्वदेशमै किन अवसर प्रदान गर्न सकिरहेका छैनौं ?
नेपाललाई आत्मनिर्भर बनाउन उत्पादनमुखी अर्थतन्त्रको विकास आवश्यक छ । नेपालमा कृषि, पर्यटन, जलविद्युत् र सूचना प्रविधि जस्ता क्षेत्रमा प्रचुर सम्भावना छन् । कृषि क्षेत्रमा आधुनिकीकरणले ठूलो परिवर्तन ल्याउन सक्छ । परम्परागत र निर्वाहमुखी खेतीलाई व्यावसायिक बनाउन आधुनिक प्रविधि, मल, बीउ र बजार व्यवस्थापनमा लगानी जरुरी छ । सहुलियत कर्जा, तालिम र बजार पहुँच प्रदान गरेर युवालाई कृषिमा आकर्षित गर्न सकिन्छ । जैविक खेती र उच्च मूल्यका नगदे बालीहरूको उत्पादनले किसानहरूको आय बढाउन सकिन्छ ।
पर्यटन क्षेत्रमा पनि नेपालको प्राकृतिक सौन्दर्य, सांस्कृतिक सम्पदा र हिमाली क्षेत्र विश्वमै प्रसिद्ध छन् । तर पूर्वाधार, प्रचारप्रसार र गुणस्तरीय सेवाको अभावले यो क्षेत्र पूर्ण रूपमा उपयोग हुन सकेको छैन । पर्यटकीय गन्तव्यहरूको विकास, स्थानीय समुदायलाई जोडेर होमस्टे र साहसिक पर्यटनलाई प्रोत्साहन दिने नीतिले स्थानीय स्तरमा रोजगारी सिर्जना गर्नेछ र विदेशी मुद्रा आर्जन गर्नेछ ।
जलविद्युत् नेपालको अर्को सम्भावनायुक्त क्षेत्र हो । ४० हजार मेगावाटभन्दा बढी उत्पादन क्षमता भए पनि हाल केवल २ हजार मेगावाटको हाराहारीमा उत्पादन भइरहेको छ । जलविद्युत् परियोजनामा लगानी, निजी क्षेत्रको सहभागिता र अन्तर्राष्ट्रिय बजारसँगको सहकार्यले नेपाललाई ऊर्जामा आत्मनिर्भर बनाउन सकिन्छ । यो क्षेत्रले हजारौं रोजगारीका अवसर सिर्जना गर्न सक्छ । सूचना प्रविधिको क्षेत्रमा पनि नेपालले ठूलो सम्भावना बोकेको छ । विश्वमा फ्रिलान्सिङ, सफ्टवेयर डेभलपमेन्ट र डिजिटल मार्केटिङको माग बढिरहेको छ । युवालाई तालिम दिएर अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रतिस्पर्धी बनाउन सकिन्छ । यसले स्वदेशमै बसेर विदेशी मुद्रा आर्जन गर्ने अवसर प्रदान गर्छ ।
बेरोजगारीको समस्या समाधान गर्न सरकार, निजी क्षेत्र र नागरिक समाजको सहकार्य आवश्यक छ । युवालाई उद्यमी बन्न प्रेरित गर्न स्टार्टअपका लागि सहुलियत कर्जा, कर छुट र बजार पहुँच प्रदान गर्नुपर्छ । साना तथा मझौला उद्यमहरूलाई प्रोत्साहन गरेर स्थानीय स्तरमा रोजगारी सिर्जना गर्न सकिन्छ । नेपालका अधिकांश युवासँग औपचारिक शिक्षा भए पनि व्यावहारिक सीपको कमी छ । प्राविधिक शिक्षा र सीप विकास कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरेर निर्माण, आतिथ्य र स्वास्थ्य सेवा जस्ता क्षेत्रमा युवालाई तयार गर्न सकिन्छ । औद्योगिक क्षेत्रको विकास पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ । विशेष आर्थिक क्षेत्र र औद्योगिक पार्कहरूको स्थापना गरेर उत्पादन र निर्यातलाई प्रोत्साहन गर्न सकिन्छ । निजी क्षेत्रलाई रोजगारी सिर्जनामा सहभागी गराउन कर छुट, सहुलियत र नीतिगत सुधार आवश्यक छ ।
युवा पलायन रोक्न स्वदेशमै सम्मानजनक रोजगारी र जीवनयापनको अवसर प्रदान गर्नुपर्छ । यदि युवाले स्वदेशमै राम्रो आय र जीवनशैली प्राप्त गर्न सक्छन् भने उनीहरू विदेश जाने बाध्यताबाट मुक्त हुनेछन् । नेपालको शिक्षा प्रणाली रोजगारीमुखी हुनुपर्छ । विश्वविद्यालय र प्राविधिक शिक्षालयहरूले बजारको मागअनुसार पाठ्यक्रम विकास गर्नुपर्छ । उद्यमशीलता र नेतृत्व विकासका कार्यक्रमहरू समावेश गर्नुपर्छ । सामाजिक सुरक्षा, स्वास्थ्य बीमा र पेन्सन जस्ता सुविधाले युवाहरूलाई स्वदेशमै बस्न प्रेरित गर्नेछ । सरकारले युवालाई नीति निर्माणमा सहभागी गराएर उनीहरूको आवाजलाई समेट्नुपर्छ । यसले युवालाई देशको हिस्सा भएको महसुस गराउनेछ ।
नेपालका युवालाई स्वदेशमै सम्मानजनक रोजगारी र जीवनयापनको अवसर प्रदान गर्नु आजको आवश्यकता हो । भ्रष्टाचार, ढिलासुस्ती र नीतिगत अस्थिरताले विकासमा बाधा पु¥याइरहेको छ । पारदर्शी र जवाफदेही शासन प्रणालीले मात्र यी समस्या समाधान गर्न सक्छ । स्वदेशी र विदेशी लगानीलाई प्रोत्साहन गर्न नीतिगत सुधार र पूर्वाधार विकासमा ध्यान दिनुपर्छ । सरकार, निजी क्षेत्र र नागरिक समाजबीचको सहकार्यले दीर्घकालीन समाधान सम्भव छ ।
विपिनजस्ता युवाको बलिदानलाई व्यर्थ जान दिनु हुँदैन । यो समय नेपालका शासकहरूले गम्भीर आत्ममन्थन गरी देशको भविष्य उज्ज्वल बनाउनेतर्फ कदम चाल्ने बेला हो । आत्मनिर्भर अर्थतन्त्र, रोजगारी सिर्जना र युवा पलायन रोक्ने नीतिले नेपाललाई बिकासको गतिमा पनि अगाडि बढ्ने अवसर प्राप्त हुनेछ, आगे सबैलाई चेतना भया ! जनधारणा साप्ताहिक
