विश्वमा भूराजनीतिक चलखेलमा विकसित र शक्तिशाली देशहरूले आफ्नो प्रभाव विस्तार गर्न, स्रोत–साधनमा नियन्त्रण कायम गर्न र रणनीतिक लाभ हासिल गर्न विभिन्न गतिविधिहरू गरिरहेका छन् । यी देशहरूको गतिविधि मुख्य रूपमा आर्थिक, सैन्य, कूटनीतिक र प्राविधिक क्षेत्रमा केन्द्रित छ । विश्वभर सैन्य अड्डा राख्दै आएको अमेरिकाले मध्यपूर्व र दक्षिण चीन सागरमा सैन्य उपस्थिति बढाएर चीन र रुसलाई नियन्त्रणमा राख्ने प्रयास गर्छ । साथै, नेटोमार्फत युरोपमा आफ्नो प्रभाव बलियो बनाइरहेको छ । चीनले पनि दक्षिण चीन सागरमा कृत्रिम टापुहरू बनाएर सैन्य आधार विस्तार गरिरहेको छ । बेल्ट एन्ड रोड इनिसिएटिभ (बीआरआई) मार्फत अफ्रिका र एसियामा प्रभाव बढाइरहेको छ । रुसले युक्रेनमा सैन्य हस्तक्षेप र काला सागर क्षेत्रमा प्रभाव विस्तार गरी आफ्नो भूराजनीतिक स्थिति बलियो बनाइरहेको छ । साथै, सिरिया जस्ता क्षेत्रमा सैन्य सहयोगमार्फत मध्यपूर्वमा प्रभाव बढाइरहेको छ ।
यी शक्तिशाली देशहरूले आफ्नो भूराजनीतिक प्रभाव विस्तार गर्न सैन्य, आर्थिक र प्राविधिक शक्तिको संयोजन प्रयोग गरिरहेका छन् । अमेरिका विश्वव्यापी प्रणालीमा आफ्नो प्रभुत्व कायम राख्न खोज्छ भने चीन र रुसले बहुध्रुवीय विश्व व्यवस्थाको पक्षमा नयाँ शक्ति सन्तुलन बनाउने प्रयास गरिरहेका छन् । यी गतिविधिहरूले विश्वमा तनाव, प्रतिस्पर्धा र क्षेत्रीय द्वन्द्व बढाएको छ । यी गतिविधिहरूको प्रभाव नेपाल जस्ता साना देशहरूमा पनि परेको छ । विशेष गरी भारत र चीनबीचको रणनीतिक प्रतिस्पर्धाले नेपालको भूराजनीतिक अवस्थालाई जटिल बनाइरहेको छ ।
नेपाल दक्षिण एसियामा भारत र चीनजस्ता दुई ठूला र शक्तिशाली राष्ट्रहरूको बीचमा अवस्थित एक भूपरिवेष्ठित देश हो । यो अवस्थाले नेपाललाई रणनीतिक रूपमा संवेदनशील बनाउँछ, किनभने यहाँको राजनीति, अर्थतन्त्र र सुरक्षाले छिमेकी देशहरूको नीति र विश्वव्यापी शक्ति सन्तुलनसँग प्रत्यक्ष जोडिन्छ । हालको अवस्थामा नेपाल भारत र चीनबीच सन्तुलन कायम गर्न संघर्षरत छ । यो सन्तुलन कायम गर्न नसक्दा आर्थिक निर्भरता (विशेष गरी भारतमा) र बाह्य हस्तक्षेपको जोखिम बढिरहेको छ । साथै, बदलिँदो विश्व परिवेशमा रुस–युक्रेन युद्ध, अमेरिका–चीन तनाव र जलवायु परिवर्तन जस्ता मुद्दाले पनि नेपालको भूराजनीतिक अवस्थालाई प्रभावित पारिरहेको छ । अमेरिका, चीन, भारतलगायत देशहरुले नेपालमा वर्षौंदेखि आफ्ना भूमिका बढाउन प्रयास गरिरहेका छन् ।
नेपालको भूराजनीतिक अवस्था अवसर र चुनौती दुवैको संगम हो । यदि नेताहरूले यो संवेदनशीलताको महत्व बुझेर दीर्घकालीन रणनीति बनाउन सके भने नेपालले आफ्नो स्वतन्त्रता र समृद्धि कायम राख्न सक्छ । तर, आन्तरिक स्वार्थ, सीमित दृष्टिकोण र क्षमताको अभावले यो अवसरलाई चुनौतीमा बदलिरहेको छ । नेताहरूले अब भूराजनीतिक चेत खोलेर भारत र चीनबीच सन्तुलन कायम गर्न, विश्व शक्तिहरूसँग समन्वय गर्न र आन्तरिक एकता बलियो बनाउन ठोस कदम चाल्नुपर्छ । नत्र, नेपाल ठूला शक्तिहरूको खेल मैदान बन्ने जोखिम बढ्नेछ । जनधारणा साप्ताहिक
